Wie heeft er nou meer last van de ander: de duif van de mens of de mens van de duif?

Een essay over stadsduiven

Als je denkt aan dieren in de stad, waar denk je dan aan?

Mijn gedachten gaan toch al snel naar de duiven, die vrolijk voor iedereen zijn voeten waggelen door de stad. Toch heeft de duif niet het beste imago door de overlast die mensen ervaren en dat wekt toch de vraag. Wie heeft er nou meer last van de ander: de duif van de mens of de mens van de duif?

De stadsduif stamt af van de rotsduif. Deze duif bouwt zijn nest in ondiepe rotsspleten en leeft in bergachtig gebied en leeft voornamelijk in het Middellandse Zeegebied. De stad met zijn hoge stenen gebouwen bieden de perfecte plek voor een duivennest. Hoe kwam deze duifsoort dan in de stad terecht? Dat ligt voornamelijk aan de mensen. Mensen hebben al langere tijd duiven gedomesticeerd. De Romeinen hielden zelfs al duiven als huisdier. In de tweede wereldoorlog werden duiven ingezet als postbode. Sommigen kregen daarvoor zelfs een medaille voor ‘heldenmoed’ vanwege hun inzet. Na verloop van tijd werd het versturen van post via de postduif ongebruikelijk, met als resultaat dat veel postduiven uit hun functie ontheven werden. Tegenwoordig wordt de postduif nog gebruikt voor de duivensport. Dit is een sport waarbij duiven naar een plek (vaak op grote afstand van hun thuisbasis) gebracht worden en zo snel mogelijk weer terug naar hun hok terug moeten vliegen. Dankzij het niet altijd diervriendelijke vervoer naar de startplek, raken veel dieren verzwakt en gedesoriënteerd, met als resultaat dat de duif verdwaalt en de weg niet meer terug naar huis kan vinden. (Extreme praktijken in duivensport, 2019) Zo raakten op 29 juli 2022, tijdens een internationale duivenwedstrijd in Zuid-Frankrijk, twintigduizend duiven verdwaald door een onweersbui. Veel van deze duiven komen niet meer thuis en vestigen zich elders. (DPG Media Privacy Gate, z.d.) (NOS, 2022) Vaak komen ze terecht in de stad, waar ze niet altijd de beste levenskwaliteit tegemoet vliegen.

Veel mensen zien de stadsduif als een plaag, als ongedierte, als iets dat moet verdwijnen of toch tenminste in aantal moet verminderen. De stadsduif wordt dan ook door sommigen een vliegende rat genoemd. Hij stinkt, verspreid ziektes, poept overal en tot slot is hij geen prettig gezicht om te zien door de verminkingen die hij aan het stadsleven overgehouden heeft. Maar hoe erg is de overlast die de mens ervaart nu echt?

De grootste overlast zijn toch wel de uitwerpselen van de duif, per duif zo’n 14 kilogram mest per jaar. De duivenpoep bevat salpeterzuur en deze stof tast stucwerk, hout, verf, zandsteen en ander materiaal aan. Ook beschadigd het monumenten en kunstwerken waarop de duiven zitten. (Bureau Plaagdierpreventie, 2021)

Duiven kunnen net als andere dieren parasieten, maar ook ziekteverwekkers bij zich dragen zoals virussen, bacteriën en schimmels. Het echte risico zit bij mensen die veel in aanraking komen met duiven. Als mensen veel in aanraking komen met duiven door middel van de uitwerpselen of veertjes kunnen zij daardoor ziek worden. Zo zouden ze vogelmijt kunnen overbrengen op mensen, wat niet gevaarlijk is, maar wel vervelend. Uit onderzoek blijkt dat bij ongeveer 8 procent van de duiven een bacterie in hun poep voorkomt die bij vogels de papegaaienziekte veroorzaakt. Dit is ook overdraagbaar op mensen. (GGD Rotterdam-Rijnmond, z.d.)

De laatste jaren ligt het aantal meldingen per jaar ongeveer tussen de 40 en 90 meldingen (figuur 1). Papagaaienziekte is een vorm van longontsteking veroorzaakt door de bacterie Chlamydia psittaci. Ook kunnen duiven de Campylobacter jejuni-bacterie met zich meedragen. Een besmetting hiervan bij mensen leidt tot acute diarree. Hoewel dit alles niet heel prettig klinkt, is het wel zo, dat het overbrengen van infectieziektes door duiven op mensen zeldzaam is. De stadsduif vormt niet echt een bedreiging op het gebied van ziekteverspreiding. De stadsduif kan wel degelijk ziektes verspreiden, maar dit in een niet ernstige vorm. Daarbij komt dat wij mensen vaak nauwelijks in contact komen met de duif.

Figuur 1. Aantal meldingen van papegaaienziekte per jaar naar methode van laboratoriumdiagnostiek, 2012 t/m 2021 (Bron: Osiris). Jaar is hier gedefinieerd op basis van datum eerste ziektedag of, indien onbekend, datum labuitslag óf datum melding GGD(Gemeentelijke Gezondheidsdienst), afhankelijk van welke datum het vroegste is.

(Papegaaienziekte | RIVM, z.d.)  

Hoewel de stad voor de duif bij wijze van spreken een lopend buffet is, heeft de duif het toch niet makkelijk. Het stadsleven geeft de duif veel littekens. Vaak zie je duiven wiens poten vervormt zijn, tenen missen of alleen nog maar een stompje hebben.  Er zijn verschillende verklaringen hiervoor. De verklaring die het dichtst bij de waarheid ligt, is dat veel duiven met hun poten verstrikt raken in menselijke haren of andere draadjes. (Van Kessel, 2022) Doordat deze draadjes strakker gaan zitten, wordt langzaam maar zeker de bloedtoevoer afgesloten en dat zorgt dat er uiteindelijk voor dat het weefsel afsterft. De oorzaak van de misvormde poten is ook onderzocht door Franse wetenschappers  die op 46 verschillende locaties in Parijs duiven geobserveerd hebben. Het bleek dat in gebieden met meer menselijke activiteit, meer duiven minder tenen hadden. (Jiguet et al., 2019)

Het dieet van de stadsduif zou uit rauwe granen, zoals tarwe en mais en een beetje zaden moeten bestaan. Dit bevat de juiste stoffen en vitamines voor de duif om een gezond leven te kunnen lijden.  Volgens Pigeon Rescue NL is de situatie van stadduiven vergelijkbaar met die van andere zwerfdieren wereldwijd. Ze leven van afval en brood. Stadsduiven zullen snel sterven als ze niet genoeg calorieën binnenkrijgen. Met junkfood kunnen ze overleven, ook al zijn het lege calorieën om ze warm te houden, maar deze dingen zijn niet gevuld met de stoffen en vitamines die duiven nodig hebben. Ondervoeding komt dus vaak voor. Een duif kan 30 jaar leven, maar straatduiven leven meestal 1-2 jaar. De schatting is dat 90% van jonge duiven hun eerste winter niet overleeft. 

De ondervoeding van de duif is terug te zien in de veren van de duif. Pigeon Rescue NL merkt bij het rehabiliteren van duiven dat hun veren altijd veranderen, zelfs in een maand tijd, bij een goed, aan de soort aangepast dieet. De veren worden dikker, glanzender, gladder en waterdicht. Op straat vind je veel duiven met schrale, pluizige veren. In de winter worden deze duiven drijfnat en sterven ze aan onderkoeling. De stadsduiven kunnen zich niet voeden, ze zijn afhankelijk van de mens.  Pigeon Rescue NL pleit dan ook voor het Augsburger model voor minimaliseren van de duivenproblematiek. De basis van deze methode is het onderbrengen van een groot deel van de stadsduivenpopulatie in duiventillen. In deze duiventillen kan het broedsucces gemanipuleerd worden door eieren te verwijderen en te vervangen met kunsteieren. Door de duiven bij te voeren bij de duiventil met gezond voer, zorgt dit ervoor dat er een gezonde en stabiele stadsduivenpopulatie ontstaat, op een diervriendelijke wijze die ook voor minder overlast zal zorgen. Met deze methode wordt in verschillende Duitse steden gewerkt, ook in Zwitserland, Engeland en Nederland word er mee geëxperimenteerd.  (van Kleunen et al., 2005)

 Om de vraag: Wie heeft er nou meer last van de ander? te beantwoorden. Als je de last die mensen ervaren door duiven en de last van duiven door mensen vergelijkt, denk ik dat de duif meer last heeft van de mens. Mensen ervaren overlast van de stadsduif, bijvoorbeeld door middel van uitwerpselen, dit is niet alleen een onprettig gezicht, maar het tast ook het materiaal waarop de vogelpoep zich bevindt aan. Daartegenover staat de duif, die heeft het niet makkelijk in de stad. In eerste instantie zijn wij het probleem, omdat wij de duif gedomesticeerd hebben en daarmee dus afhankelijk van ons gemaakt hebben en deze mens-afhankelijke duif aan zijn lot hebben overgelaten. Een duif die gemiddeld 30 jaar zou kunnen leven, levert 28 á 29 jaar in door het leven in de stad. Het afval dat wij produceren en achterlaten zorgt voor de vervroegde sterfte van de duif. Het zorgt ervoor dat de duif met zijn poten verstrikt raakt in afval met als resultaat misvormde poten. Door een tekort aan goed voedsel gaan duiven dood aan ondervoeding en onderkoeling. Ik denk dat je dus wel kunt stellen dat de duif het zwaarder heeft dan de mens. Ik denk dan ook dat het Augsburger model een goede en diervriendelijke manier kan zijn om het aantal stadsduiven terug te dringen en deze duiven ook een beter leven te geven. Daarnaast moeten mensen geen afval meer achterlaten in de stad, veel van het leed van de duif wordt veroorzaakt door afval. Wat nu wel duidelijk is, is dat de duiven die vrolijk voor iedereen zijn voeten waggelen door de stad, misschien toch niet zo vrolijk zijn.

Experiment met kopieerapparaat waarbij ik mijn schetsen van duiven en verschillende veren die ik had gevonden heb in gescand. Uiteindelijk heb ik dit experiment kunnen verwerken in de poster over de overlast die de stadsduif kan veroorzaken

Schetsen voor poster over de erbarmelijke omstandigheden van de stadsduif.

Bronnen

• Bureau Plaagdierpreventie. (2021, 17 maart). Informatie duiven - Bureau Plaagdierpreventie. https://bureauplaagdierpreventie.nl/duiven-verjagen/informatie-duiven/#:~:text=Een%20duif%20produceert%20ongeveer%2014,kunstwerken%20waarop%20de%20duiven%20uitrusten.

• DPG Media Privacy Gate. (z.d.). https://www.ad.nl/binnenland/duivendrama-in-frankrijk-20-000-wedstrijdduiven-de-weg-kwijt-na-zwaar-onweer~ab136869/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

• Extreme praktijken in duivensport. (2019, 14 februari). Partij voor de Dieren. https://www.partijvoordedieren.nl/standpunten/duivensport

• GGD Rotterdam-Rijnmond. (z.d.). Duiven | GGD Rotterdam-Rijnmond. https://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/gezond-leven-wonen/duiven/#:~:text=Infectieziekten,ziekteverwekkers%20ontstaan%20longziekten%2C%20zoals%20papegaaienziekte.

• Jiguet, F., Sunnen, L., Prévot, A., & Princé, K. (2019). Urban pigeons losing toes due to human activities. Biological Conservation, 240, 108241. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2019.108241

• KAD. (2021, 17 november). Stadsduif - KAD. https://www.kad.nl/kennisbank/dierplagen/vogels/stadsduif/

• NOS. (2022, 1 augustus). Duivendrama dreigt door donderbui: duizenden dieren dwalen af. https://nos.nl/artikel/2439125-duivendrama-dreigt-door-donderbui-duizenden-dieren-dwalen-a

• Papegaaienziekte | RIVM. (z.d.). https://www.rivm.nl/papegaaienziekte

• Stadsduiven, bron van plezier en ergernis. (z.d.). InfoNu. https://dier-en-natuur.infonu.nl/vogels/108942-stadsduiven-bron-van-plezier-en-ergernis.html

• Van Kessel, A. (2022, 30 september). Bekijk: Zorgt mensenhaar voor manke duiven? NEMOKennislink. https://www.nemokennislink.nl/publicaties/zorgt-mensenhaar-voor-manke-duiven/

• van Kleunen, A., van der Jeugd, H. P., & Foppen, R. (2005). Stadsduivenproblematiek in de stad Groningen. : Een analyse van de effectiviteit van controle maatregelen. In Sovon. Sovon. Geraadpleegd op 21 maart 2023, van https://pub.sovon.nl/static/publicaties/Stadsduiven%20problematiek%20stad%20Groningen_rap2005_03.pdf